Spiritualiteit en vrijheid van godsdienst Spiritualiteit en vrijheid van godsdienst
De kerkgang in ons land loopt terug, maar spiritualiteit is in. Rond deze tijd wordt de maand van de spiritualiteit gehouden. Daarvoor bestaat brede belangstelling, die voortkomt uit de behoefte aan zingeving en inspiratie. Het thema van de maand is Compassie, een centraal begrip in alle godsdienstige stromingen. Dit thema ligt dicht bij het begrip naastenliefde, het kernwoord van de christelijke traditie. Het thema is ontleend aan de titel Compassion (meeleven) van een boek van Karen Armstrong. Spiritualiteit omvat zowel godsdienst (de zoektocht naar de relatie tussen God en mens), als levenskunst (de zoektocht naar waar het in het leven om gaat). Zowel gelovigen als ongelovigen hebben daarmee te maken.
De grens tussen gelovigen en ongelovigen is niet scherp, en ook onder kerkgangers is er een brede variatie aan opvattingen en geloofsvoorstellingen. Er zijn mensen die er niet (of niet meer) toe komen om een kerkdienst te bezoeken omdat ze menen dat daar van hen wordt verwacht dat alles wat gezegd en gezongen wordt als letterlijk en feitelijk juist, en als historisch waar wordt aanvaard. Maar de Bijbel, waar doorheen naar menselijke ervaring God spreekt, kent vele literaire vormen. Naast de geschiedenis van het volk Israël en van het leven van Jezus komen daarin voor liederen, spreuken, gedichten, persoonlijke getuigenissen, brieven, boeken van wijsheid. De verhalen hebben vaak een betekenis die boven de beschreven gebeurtenissen uitgaat, en die onverwacht nieuw licht geeft in een nieuwe tijd. Misschien is er een zekere gevoeligheid nodig om door de bijbelverhalen en de kerkelijke liturgie te worden aangesproken, zoals er ook een zekere sensibiliteit nodig is om gedichten of muziek te waarderen, en daarin diepere lagen te herkennen. Maar deze gevoeligheid kan worden ontwikkeld, zoals men goede en slechte dichtkunst kan leren onderscheiden, en zoals men van muziek kan leren houden.
De belangstelling voor spiritualiteit wordt in deze tijd van individualisering vaak vooral individueel beleefd. Maar een kerkdienst vindt plaats binnen een gemeenschap van mensen, die ook elkaars zorgen en vreugden delen. Zo kan eenzaamheid verdampen. Het past juist bij het christelijke ideaal dat daarbij geen eisen worden gesteld aan elkaars geloofsvoorstellingen, maar dat die in een liefdevolle sfeer van openheid en belangstelling kunnen worden gedeeld.
De klassieke vrijheden die zijn verankerd in onze Grondwet beschermen de burgers tegen de overheid. Centraal daarin is artikel 6: de vrijheid van godsdienst of levensovertuiging. Dit artikel is niet hetzelfde als het beginsel van scheiding tussen kerk en staat. Dit beginsel, dat niet in de Grondwet is vastgelegd, houdt in dat staat en kerk bestuurlijk gescheiden zijn: overheidsdienaren bemoeien zich niet met de kerk, en dienaren van de kerk niet met de staat. Het is een veel gehoorde misvatting dat de scheiding van kerk en staat zou inhouden dat religie en politiek gescheiden zouden moeten zijn. Dat is niet het geval. De scheiding van kerk en staat is ook niet bedoeld om de aanhangers van een godsdienst de mond te snoeren, of geloofsuitingen achter de voordeur te houden, zoals nog wel eens wordt beweerd. Dat zou in strijd zijn met Artikel 7: de vrijheid van meningsuiting.
Artikel 6 beschermt aanhangers van verschillende godsdiensten op gelijke wijze. Wie die bescherming wil voor zijn eigen overtuiging kan die aan anders-gelovigen niet ontzeggen, en ook niet aan hen die geen binding (meer) hebben met welke godsdienst dan ook.Voor de wet heeft ieder recht op vrijheid van godsdienst, en ook op de vrijheid om niet te geloven. Ieder van ons is ook gehouden om die vrijheid van anderen te verdedigen. Voor allen geldt ook dat een beroep op dit artikel geen vrijbrief is voor onwettige handelingen. Je kunt je gedrag niet rechtvaardigen door te zeggen: ‘ik mag dat niet van mijn geloof’, of ‘dat moet ik van mijn geloof’. Iedereen is en blijft persoonlijk verantwoordelijk voor wat hij doet of nalaat. Zoals altijd geldt ook hier: geen vrijheid zonder verantwoordelijkheid.
Gerard Nienhuis
 
terug